Meneer Terheijde ligt op kamer 4. Geen uitzicht op het park of de skyline van Brabant, nee, hij kijkt uit op een luchtkanaal dat zijn beste tijd gehad heeft. Maar eerlijk is eerlijk: hij kijkt nergens meer naar. De tv staat aan, altijd op hetzelfde nieuws, maar hij hoort het amper. Z’n wereld is klein geworden. Pijn doet dat. Letterlijk en figuurlijk.
Een vraag om waardigheid
Hij heeft uitgezaaide prostaatkanker. Er is geen weg meer terug, alleen nog het pad naar het einde. En dat is geen snelweg met verlichting, maar een kronkelige zandweg vol kuilen. Ik kom bij hem voor z’n pijnbestrijding. Die cocktail van morfine, een beetje midazolam af en toe, soms nog iets tegen de misselijkheid. Niks heroïsch. Gewoon de basis. Maar wat ik écht kom brengen, is tijd. Aandacht. Iets wat geen infuuspomp kan geven.
Hij noemt me steevast “broeder”. Soms plagend, soms bijna teder. “Broeder, je lijkt wel op mij vroeger. Een beetje een rebel.” Ik moet lachen. Als hij het zegt, voel ik me ineens geen radertje meer in die logge zorgmachine, maar gewoon: mens. Zorgverlener. En ja, misschien een beetje rebel.
Douchen tegen de regels in
Want ja, ik wijk wel eens af. Niet uit gemakzucht, maar uit overtuiging. Omdat ik geloof dat goede zorg niet altijd in regels te vatten is. Dat menselijkheid niet te vangen is in een protocol. Die ochtend was ik op weg naar kamer 4. Ik had al een seintje gehad van de nachtdienst. Meneer had onrustig geslapen. Veel pijn. Gesnakt naar adem. We wisten dat het zou gebeuren. Het traject was ingezet, alles stond klaar. Het enige wat nog ontbrak, was de rust die z’n lijf zo hard nodig had.
Toen ik binnenkwam, keek hij me aan. “Broeder,” zei hij met een flauwe glimlach, “ik ruik mezelf. Ik wil douchen.”
Even schoot er van alles door m’n hoofd. Instabiel. Risico op val. Arts had geadviseerd om dat niet meer te doen. Maar ik keek naar hem, écht kijken bedoel ik dan, en zag een man die zich schaamde. Niet voor de dood. Maar voor het feit dat hij zich vies voelde. Hij wilde mens zijn. Nog één keer.
Ik vroeg een collega erbij. En nog een. We deden alles wat we konden om het verantwoord te doen. Pompen mee, zuurstof op standby, medicatie afgesteld. En toen: die warme straal. Je had erbij moeten zijn. Hoe hij zuchtte van verlichting, hoe z’n schouders ontspanden, hoe hij lachte, een echte buiklach, ondanks z’n magere lijf. “Broeder, dit is het paradijs,” zei hij. En ik geloofde hem.
Zoveel meer dan een patiënt
Daar, onder dat water, zag ik weer wie hij was. Niet een patiënt met een ICD-code. Maar een man met herinneringen aan vakanties in Spanje, aan z’n vrouw die al jaren dood was, aan de tuin die hij ooit met eigen handen aanlegde. Ziekte maakt je klein, maar dat water maakte hem weer even groot. En ik? Ik stond daar in m’n witte jas, met natte sokken en kippenvel. En ik wist: dit is waarom ik het doe. Het protocol zegt: niet douchen bij instabiliteit van een stervend persoon. Het hart zegt: laat hem voelen dat hij leeft.
Is het gevaarlijk om van de regels af te wijken? Ja. Soms wel. Je moet weten wat je doet. Je moet kunnen inschatten wat verantwoord is en wat niet. Maar zorg is geen exacte wetenschap. Het is mensenwerk. En mensen passen niet altijd in hokjes. Gelukkig maar. Er wordt vaak gesproken over de rebelse verpleegkundige alsof het een probleem is. Alsof wij met onze intuïtie en creativiteit de boel ondermijnen. Maar ik geloof dat juist die afwijking nodig is om écht verschil te maken.
Waarom we rebelse verpleegkundigen nodig hebben
De rebelse verpleegkundige is niet de vijand van het systeem. Hij of zij is vaak juist de zuurstof in een verstikkend geheel. De rebelse verpleegkundige kijkt niet alleen naar wat het systeem zegt, maar vooral naar wat de cliënt vraagt, voelt, nodig heeft.
Regels zijn belangrijk. Ze zijn er niet voor niets, ze beschermen patiënten én zorgverleners, ze zorgen voor veiligheid. Maar regels mogen nooit een doel op zich worden. Als een protocol belangrijker wordt dan de mens waarvoor het geschreven is, dan gaat er iets mis. Ik heb collega’s die uit angst alles volgens het boekje doen. En ik snap dat. De druk is hoog. De verantwoordelijkheid immens. Eén fout en je ligt onder het vergrootglas. Maar ik geloof dat we soms juist moeten durven buigen. Niet breken. Buigen. Omdat de mens voor je iets nodig heeft wat buiten het standaardpakket valt.
Ik ken verpleegkundigen die s’nachts blijven zitten bij een stervende patiënt, ook al moeten ze drie andere kamers doen. Die de familie bellen om te zeggen: “Kom nu maar, ik denk dat het niet lang meer duurt,” ook al staat dat niet in de planning. Die het durven opnemen voor een cliënt tegenover een arts of leidinggevende. Niet omdat ze eigenwijs zijn, maar omdat ze betrokken zijn. Omdat ze weten wat telt. Dat zijn de rebelse verpleegkundigen die we nodig hebben.
Die zorgverleners zijn goud waard. En ja, soms botsen ze met het systeem. Soms krijgen ze op hun kop. Soms worden ze zelfs weggezet als lastig. Maar vaak zijn zij het die het verschil maken tussen zorg en oprechte aandacht.
Een afscheid met een glimlach
Meneer Terheijde is aan het einde van de middag overleden. Rustig. Zijn ademhaling was vlak. Z’n ogen gesloten. Ik zat naast hem. Geen grote toespraak. Geen dramatische scène. Gewoon een hand op zijn arm. Een teken dat hij niet alleen was. Familie was net even een kopje koffie doen in het restaurant beneden.
En ik dacht terug aan die douche. Dat ene moment. Die glimlach. Die opmerking over het paradijs. Misschien was dat zijn afscheid. Misschien was dat zijn laatste stukje waardigheid.
Ik weet nog dat ik na het afsluiten van zijn kamer de gang op liep en even bleef staan. Handen in m’n zakken, blik op de TL-lampen. En ik dacht: dit was zorg. Dit was écht zorg. Regels zijn er niet voor niets. Maar soms…
Soms moet je kiezen voor het grijze gebied. Voor dat dunne lijntje tussen wat mag en wat moet. Soms moet je rebelse broeder zijn. Soms moet je een rebelse verpleegkundige durven zijn. Voor meneer Terheijde, voor jezelf, voor de zorg die we geven.
